Kripto paraların vaadi, dünyanın neresinde olursanız olun, herkes için para ve ödemeleri evrensel ve demokratik olarak erişilebilir kılmaktır.
Merkeziyetsiz Finans (DeFi) veya Açık Finans akımı bu sözü tam olarak bir adım ileri götürmeyi hedefler. Yani, bugün kullandığınız tüm geleneksel finansal hizmetlere (mevduat, krediler, ticaret, sigorta ve çok daha fazlası) dünya çapında akıllı telefon ve internet bağlantısı olan herkes tarafından erişilebilen küresel ve açık bir altyapı olduğunu hayal edin.
Geçtiğimiz 2–3 senelik dönemde Merkeziyetsiz Finans, blokzinciri ve kripto para dünyasında hem kullanıcı sayısı ile hem de yatırılan parasal değer açısından en hızla büyüyen alanlardan biri haline geldi. Bu büyümenin büyük bir çoğunluğu Ethereum blokzinciri üzerinde inşa edildi.
DeFi aslında yeni bir kavram değil, bu tanım günümüzdeki geleneksel finans yapılarını yıllarca analiz eden kişiler ve kurumlar tarafından geleneksel sistemlerde bulunan problemlerin tespit edilmesi ve akabinde çözüme yönelik adımlar atılması amacıyla ortaya çıktı.
Geleneksel finansal sistemlerdeki ana problemleri şu şekilde özetleyebiliriz:
- Merkezi yapıların “Hata Toleransı” düşük. (Merkeziyetsizlik için İhtiyaç)
- Ulusal ve Uluslararası Alternatif Finansal Enstrümanlara erişim bariyerleri yüksek (Teknoloji & Kişisel Finans için İhtiyaç)
- Aracı ve Üçüncü parti kurumların finansal varlıklarımız üzerinde ebedi kontrolü riskli (Finansal Özgürlük için İhtiyaç)
2016–2017’den beri DeFi ürünleri merkezi otoritelerin dışında ve kurumsal yönetim sistemleri olmadan halka açık bir şekilde ekonomik ve finansal araçları erişime sunmaktadır. Öncelikle DeFi hakkında daha fazla detaya girmeden birkaç genel yanılgıyı burada yıkmak isteriz.
DeFi herhangi bir kripto para veya değeri temsil etmemektedir. DeFi aynı “Açık Bankacılık” veya “Açık Kaynaklı Kod” gibi bir akımı temsil etmektedir. Merkezi blokzincirleri üzerine kurulu projeler veya platformlar DeFi uygulaması olarak kendilerini pazarlayabilirler. DeFi üzerinde sunulan faiz kazanma veya borç alma gibi finansal enstrümanlara erişim sağlayabilirler. Ancak bu hizmetleri sunuyor olmaları kesinlikle DeFi alanına ait olduklarına dair veya güvenli olduklarına dair bir garanti taşımaz. Merkezi Finans = CeFi (Celcius, Nexo, Blockfi, vb.)
DeFi Nedir?
Bir uygulamanın “DeFi” sayılabilmesi için ideal olarak aşağıdaki çoğu veya tüm sorulara “evet” cevabını verebilmelisinizdir:
- Uygulama, geleneksel piyasalarda da görebileceğimiz üzere, finansal bir hizmet sunmakta mı? (Takas, faiz, borç, fon, vs.) Sunulan hizmetin bize faydası var mı?
- Uygulamaya bağlanmak için velayetsiz bir cüzdana ihtiyacım var mı? (Metamask, Argent, Ttrust, vs.)
- Bu cüzdanı kullanarak fonlarımın kontrolü %100 bende mi? (Kişisel Finans)
- Uygulamaya bağlanırken sadece akıllı kontratlar üzerinden işlem yaparak herhangi bir aracı insan/kurum ile temastan kaçınıyor muyum? (Finansal Özgürlük)
- KYC (Müşterini Tanı) prosedürlerini yapmak zorunda kalmadan uygulamayı kullanabilir miyim?
- Kullanım için bölgesel bir sınırlama söz konusu değil dimi?
DeFi Protokolleri ve Uygulamaları
Decentralized App (dApp)’lerin merkezi uygulamalardan en büyük farkları:
- Fonlarımızın her zaman bizim kontrolümüzde olması ve herhangi bir uygulamaya yatırım yapmak için bizden velayetsiz cüzdan aracılığı ile izin istemesidir.
- Uygulamanın (platform/protokol) tamamiyle merkeziyetsiz bir blokzinciri üzerinde çalışıyor olması, yani herhangi bir merkezi kuruluş tarafından kontrol edilmemesi merkezi uygulamalara göre en büyük farklardan biridir. Geleneksel finansta yönetici olarak adlandırdığımız yönetimsel görevleri bu örnekte akıllı kontratlara, yani koda, devredilmektedir.
- Yapılan tüm işlemler finalize edilir, yani kimse tarafından değiştirilemez, ve herkes tarafından şeffafça takip edilebilir.
dApp, yani DeFi dünyasında olan uygulamalar biz kullanıcılara tamamiyle bizim kontrolümüzde olan ve herhangi bir aracı kuruma ihtiyaç duymadan finansal enstrümanlara (getiri kazanma, borç verme, sigorta) yatırım yapmamıza olanak sağlarlar.
Merkeziyetsiz Finans, alışık olduğumuz aracıların ve merkezi sistem risklerinin ortadan kaldırılmasının yanı sıra masrafların büyük oranda azaltılması gibi avantajlar sağlayarak finansal demokrasi ve özgürlük sunmayı hedefler.
DeFi Kullanım Alanları:
Stabil Kripto Paralar:
Kripto paraların fiyatları günlük %10 gibi büyük sıçramalar yapabiliyor, bu dalgalanmaların önüne geçmek için fiyatı itibari para birimlerine dayalı stabil kripto paralar ortaya çıktı. Örneğin, BiLira (TRYB) Türk Lirası’na endeksli bir stabil kripto paradır ve her zaman 1 TRYB’nin arkasında 1 Türk Lirası bulunur. Genel olarak, stabil kripto paralar, sabit bir finansal değer birimi sağlayarak DeFi protokollerini ve dApp’leri kişiler tarafından daha erişilebilir kılmaktadır.
Örnek: BiLira, USDC, Dai
Merkeziyetsiz Borç Alma ve Verme:
Geleneksel finans piyasalarında kişiler borç alabilmek veya pasif gelir elde edebilmek için finansal kuruluşlara başvurmak ve çeşitli prosedürlerle onay almak zorundadır. Merkeziyetsiz finans dünyasında kullanıcılar tamamiyle kişiden kişiye ve herhangi bir aracı kuruma güvenmeye gerek kalmadan pasif gelir elde etmeye başlayabilir veya dilediği dijital varlıklarını teminat olarak göstererek borç alabilirler. Hemde tüm bu olanaklara dakikalar içinde internet üzerinden herhangi bir minimum miktar veya vade süresine tabi olmadan gerçekleştirebilirler.
Örnek: Aave, Compound, Maker
Merkeziyetsiz Borsalar (DEX):
Kişiler ellerindeki kripto paraları takas edebilmek için borsalara ihtiyaç duyarlar. Her ne kadar kripto paralar konuşulunca merkeziyetsiz bir sistem düşünülse de dünyadaki en büyük kripto borsaları merkezidir. DeFi’ın çıkış noktasıyla çelişmesinin yanı sıra bu merkezilik kullanıcıların kripto varlıklarını risk altına koyar. Ancak Uniswap gibi aracı kullanmayan DEX’ler sayesinde kripto varlıklarınızın takası sırasında tüm kontrol kullanıcılarda olur.
Örnek: Uniswap, Balancer, Kyber Network
Merkeziyetsiz Fonlar:
Fon yönetimi, yatırımlarınızın getirisinin kontrolünü sağlamak için nakit akışını yönetme işlemidir. İki ana fon yönetimi türü vardır: aktif ve pasif fon yönetimi. Aktif fon yönetimi, S&P 500 gibi belirli bir endeksin üzerinde getiri sağlamak için yatırım kararları veren bir yönetim ekibine sahiptir. Pasif fonun, bir yönetim ekibi yoktur, ancak belirli bir karşılaştırmanın performansını mümkün olduğunca yakından taklit edecek şekilde tasarlanmıştır.
DeFi protokollerinde bazı projeler aktif ve pasif fon yönetiminin merkeziyetsiz bir şekilde yapılmasına izin vermeye başladı. Merkeziyetsiz finansın şeffaflığı, kullanıcıların fonlarının nasıl yönetildiğini izlemelerini ve ödeyecekleri maliyeti anlamalarını kolaylaştırmaktadır.
Örnek: TokenSets, Idle Finance, Yearn Finance
Merkeziyetsiz Ödeme:
Kripto paraların en büyük değer önerilerinden bir tanesi iki kişi arasındaki ödemeleri tamamiyle merkeziyetsiz ve güvene gerek kalmadan gerçekleştirebilmesidir. DeFi protokolleri ile saatlik, günlük, haftalık veya aylık ödemeler akıllı kontratlar sayesinde şeffaf ve güvenli bir şekilde gerçekleşebilmektedir.
Örnek: Sablier, xDai, Yearn Finance
Merkeziyetsiz Sigorta:
Sigorta, bir kişinin talihsiz bir olay durumunda bir sigorta şirketinden kayıplara karşı mali koruma veya geri ödeme aldığı bir risk yönetimi stratejisidir. Bireylerin araba, ev, sağlık ve yaşam sigortası satın alması yaygındır.
Akıllı sözleşmelerde kilitlenen tüm kripto paralar, akıllı sözleşme açıklarına karşı potansiyel olarak savunmasızdır. Çoğu projenin kodları denetlenmiş olsa da, akıllı sözleşmelerin gerçekten güvenli olup olmadığını asla bilemeyiz ve her zaman bir kayıpla sonuçlanabilecek bir hack olasılığı bulunmaktadır. Özellikle de DeFi protokollerinde büyük miktarda fon bulunuyorsa, risklerden dolayı merkeziyetsiz sigorta satın alma ihtiyacı oldukça önemli bir noktadır.
Örnek: Nexus Mutual, Opyn
DeFi akımı, geleceğin finansını temsil eder. Bu tartışmalı görünse de, neden böyle olduğunu düşündüğümüzü bu yazıda özetlemiş bulunuyoruz. 2020'nin başında, DeFi uygulamalarında olan kilitli toplam değer 1 milyar dolar iken daha bu yıl bitmeden bu önemli kilometre taşı 10 milyar dolara yükseldi. Başka bir deyişle, internet üzerinde kitli olan bu toplam miktar şu anda akıllı sözleşmelerde depolanan programlanabilir paranın tamamen yeni bir merkezi olmayan finansal sistemin yapı taşlarını oluşturmaktadır.
Belki de en önemlisi, yukarıda bahsedilen bu geleceğin herkes tarafından erişilebilir olmasıdır. Kişiler internete bağlı oldukları sürece her yerde ve her zaman bu ekosistemden yararlanabilirler. İşte bu DeFi’ın gücünü erişilebilirlik ve ölçeklenebilirlik olarak göstermektedir.
Daha bu yolculuk yeni başladı. DeFi, yani geleceğin finansına hoş geldiniz!
